Яагаад болохгүй гэж ?

Яагаад болохгүй гэж ?

DDish – ийн  антенныг хараад бодлоо л доо.  Хот , хөдөө, лагер, зуслангүй хүмүүс тавиулсан байна лээ.  Сайн гардаг болохоор нь тавиулсан байх л даа. Гэхдээ нэг юм дутаад байгаа юм шиг санагдаад байдаг юм. Интернет одоо хүний өдөр тутмын жирийн , байнгын хэрэглээ болж , гэхдээ интернетийг хүн бүр , айл гэр, албан байгууллага болгон ашиглаж , хэрэглэж чадахгүй байна.  Шалтгаан нь ойлгомжтой  интернетийн сүлжээ очоогүй.  Уулын мухарт , дов жалганд байгаа хэн нэгэн хотын , төвийн нэгэнтэй адил интернетийг ашиглах хэрэглэхийг хүсэж байгаа. Мөн хэдэн хонь, ноолуураараа хотод байгаа үр хүүхэддээ чамгүй үнэ төлж авч  өгсөн магадгүй өөрөө ч авсан  “ ухаалаг ” нэртэй утасыг  бүрэн дүүрэн ашиглахыг хүсэж байгаа нь гарцаагүй. Уулын жалга, хонхор болгонд байгаа хэн нэгэнд  шилэн кабелийг татаж , холбон өгч чадахгүйгээс  хойш арай өөр арга, зам хайх хэрэгтэй байх.  Тэгээд бодлоо л доо.  Яагаад бараг айл болгонд байгаа  тавган антеннийг “интернетийн  модем “ болгож болохгүй гэж ? . Тавган антенн дээр нэмэлт төхөөрөмж суурилуулаад зурагтаа ч үзээд , интернетдээ холбогдоод байж болдоггүй юм байх даа. Би IT , техникийн хүн биш л дээ. Яахав, мэргэжлийн бус болохоороо буруу бодоод байж болох юм. Гэхдээ л хийж, бүтээж болохоор санагдана. Мэдээж энэ технологид сансарын хиймэл дагуул , дамжуулах станц зэрэг маш хэрэгтэй байх . Үүнийг шийдэж болно гэж үзэж байна.  Шинэчлэлийн засгийн газраас хөдөөд интернетийн үнийг бууруулж, хурдыг нь нэмнэ гэж зарлаад байсан . Тэрчлэн манай улс удахгүй өөрсдийн 2 ч хиймэл дагуулаа хөөргөх болно гэж байсан.  Хөөргөхөөс нь өмнө манай IT, электроникийн инженерүүд  иймэрхүү маягийн төхөөрөмжийг хийчхээд бэлэн болгочихсон байвал  цаг алдахгүй шүү дээ. Хэрвээ энэ төхөөрөмжийг бүтээж , хийж чадвал дотооддоо төдийгүй дэлхий ямарч улс оронд өөр хэлбэл хаа ч зарагдан гэж бодож байна.

Өрсөлдвөл яасан юм бэ ?

Өрсөлдвөл  яасан юм бэ ?           “ ҮНЭН” сонин № 307  1990 он.12 сарын 24 өдөр

                Аж ахуйгаа эдийн засгийн аргаар жолоодох тухай Намын Төв Хорооны 7-р бүгд хуралд ярьсныг би ирээдүйнхээ зорилтын үүднээс сонирхон уншлаа. Эдийн засгийн аргад өрсөлдөөн чухал ач холбогдолтой гэж бодлоо. Ялангуяа хөрөнгөтөн орнуудад эдийн засгийн өрсөлдөөн бүр ч хүчтэй байдаг нь гадаад , дотоодын хэвлэл мэдээллээс , багш нарын ярианаас бидэнд тодорхой байна. Миний бодлоор бол өөр хоорондоо хүмүүсийн хэрэгцээг хангах чанартай бүтээгдэхүүнээрээ , үр ашгаараа өрсөлдөж болохоор үйлдвэр байгууллага манайд  хаа л бол хаана байна шүү дээ. Наад зах нь одоо бүх аймагт ахуйн үйлчилгээний комбинат , хүнсний үйлдвэр гээд хүн ардын өргөн хэрэгцээний бараа , хүнсний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх үйлдвэр байдаг гэдэг. Манай орон нутгийн үйлдвэрүүд орон нутгийнхаа л хэрэгцээг хангах гэсэн ойлголттой байдаг юм биш бол  тэд орон нутгийн хэрэгцээг хангаад илүү гарсан бүтээгдэхүүнээ бусад аймаг , хотод худалдах , ер нь улсын үйлдвэрүүдтэй өрсөлдөж болмоор юм. Манай улсад ганц байдаг гутлын үйлдвэрийн бүтээгдэхүүн тоогоор биш чанараар дутмаг юм. Ахлах ангийн сурагч бид эх орны үйлдвэрийн гутлыг голж , импортын гутал өмсчих санаатай байдаг. Гутлын үйлдвэрийн ах эгч нах маань улсад өөр үйлдвэр байхгүй юм чинь бидний хийсэн гутлыг хөдөлмөрчид  авахдаа л авна гэж боддог юм биш байгаа. Манай жинхэнэ арьс ширээр хүмүүсийн шохоорхоод байгаа гутлыг гадаадынхаас ч илүү хийчих бололцоо байгаа л даа. Өөрсдөө  байгуулсан үйлдвэр биш ах дүү орны байгуулж өгсөн үйлдвэр болохоор технологи дутах ёсгүй. Гутлын одоогийн үйлдвэрт  технологи биш харин өрсөлдөөн дутдаг байхаа. Болдогсон бол одоогийн гутлын үйлдвэрийг 3-4 жижиг үйлдвэр болгон машин , тоног төхөөрөмжийг нь технологийн шаардлагын дагуу хуваан өгч үйлдвэр бүрийг бие даалган бүтээгдэхүүнээ гаргадаг болговол өрсөлдөх чадвартай болох биш үү ? Тэгвэл чанаргүй бүтээгдэхүүн гаргадаг үйлдвэр нь чанартайдаа ялагдахгүйн тулд шинэ загварын бүтээгдэхүүн хийх гэх мэтээр өрсөлдөөн бий болох ёстой.

Ахуйн  үйлчилгээний комбинат , хүнсний үйлдвэр , гутлын үйлдвэр төдийгүй бусад манай улсын бүхий л салбарын үйлдвэр , аж ахуйн газарт бүтээгдэхүүний хийц , өнгө үзэмж , эдэлгээ , амт чанарын түвшинг дээшлүүлэхийн төлөө жинхэнэ өрсөлдөх  хөдөлгөөнийг өрнүүлбэл яасан юм бэ ? гэсэн санал байна. Би сургууль төгсөөд  ажил хөдөлмөр эрхлэхдээ  үүнийг л эрхэмлэнэ.

            Нийслэлийн 77-р дунд сургуулийн аравдугаар ангийн сурагч Ч.Раднаа.

Төсөв гэж юу вэ ?

                                                            Төсөв гэж юу вэ ?

Дэлхийд анх удаа Англи улс төсөв зохиож түүнийгээ хууль тогтоох байгууллагаар батлуулан хэрэгжүүлж эхэлсэн байдаг. 1686-1689 оны Английн хөрөнгөтний хувьсгалын дараа олон нийтийн шаардлагын дагуу Английн хатан хаан арга буюу ард иргэдээс авах татварын хэмжээг парламенттай зөвшилцөн тогтоосон байна.

Төр засгийн зүгээс өөрийн үндсэн үүргээ гүйцэтгэхийн тулд иргэд, байгууллага, аж ахуй нэгжийн орлогын тодорхой хэсгийг улсын төсөвт төвлөрүүлж, түүнийг үйлдвэрлэлийн болон үйлдвэрлэлийн бус хүрээний хэрэгцээнд зориулан дахин хуваарилахтай холбогдсон мөнгөний харилцааг төсөв гэнэ. Хэлбэрийн хувьд төсөв нь орлого, зарлагын төсөвлөсөн хөрөнгөөс бүрдэх бөгөөд жил бүр хууль тогтоох дээд байгууллагаар түүнийг баталснаар төсөв нь хуулийн хүчин төгөлдөр санхүүгийн баримт бичиг болно. Төсвийн бүтцийг бүрдүүлж байгаа улсын ба орон нутгийн нэгж, хэсгүүдийн төсвийн тогтолцоог төсвийн систем гэнэ. Төсвийн бүтцийг хуульчлан тогтоох ба түүнд төсвийн ангилал, төсвийн эрх, төсвийн тодотгол зэрэг ойлголтууд хамаарна. Мөн төсвийн бүтцэд орлого, зарлагыг улсын болон орон нутгийн төсвийн хороонд хуваарилах, төсвийн тэгшитгэл хийхтэй холбогдсон асуудал орно. Төсөв зохиох, батлах, түүнийг хэрэгжүүлэх талаар төрийн захиргааны төв, орон нутгийн байгууллагын эрх, үүргийг хуульчлан тогтоохыг төсвийн эрх гэнэ.

Төрийн үйл ажиллагаа явуулах төлөвлөгөөг улсын төсөв гэдэг. Төрийн албан хаагчдын цалин хөлс, үйл ажиллагааны зардал, төрийн өмнөөс бизнес эрхлэх зардал, нийгмийн халамжийн тогтолцооны зардал гэх мэт.

Төсвийн систем, төсвийн бүрэлдэхүүн нь тухайн улсын төрийн байгуулалтын тогтолцооноос шууд хамаарна. Бүгд найрамдах улсад нэг үндсэн хууль үйлчилж, төр захиргааны болон эрх зүйн нэгдсэн тогтолцоотой байдаг ба төсвийн систем нь улсын ба орон нутгийн гэсэн хоёр хэсгээс бүрдэнэ. Монгол улс нь Бүгд найрамдах засаглал бүхий улс учир Монгол улсын төсөв нь улсын төвлөрсөн төсөв, орон нутгийн төсвөөс бүрдэнэ. Төсөв нь төр, засгийн зүгээс эдийн засгийн үйл амьдралд хөндлөнгөөс оролцох нэг зэвсэг болдог байна. Үндэсний орлогын тодорхой хэсгийг улсын төсөвт төвлөрүүлэн түүнийг төрийн бүх шатны албан хаагчдын цалин хөлс болон тэтгэвэр, тэтгэмжийг нэмэгдүүлэхэд зарцуулах, эдийн засгийн тодорхой салбарт хөрөнгө оруулалт хийх, шинжлэх ухааны тодорхой салбарыг дэмжих зэргээр төрөөс эдийн засгийн амьдралд төсвөөр дамжуулан оролцдог. Мөн шинэ зах зээл олж авах, зарим салбарт гадаад орнуудтай өрсөлдөх, өөрийн найдвартай түнш орнуудад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх, худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх зэргээр гадаад орны эдийн засагт хөндлөнгөөс оролцоход төсөв чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.

Төсөвтэй холбоотойгоор хоёр асуудал үүсдэг. Эхнийх нь төлөөллийн асуудал. Миний мөнгийг зохистой зарцуулаарай гэж сонгогчид улс төрчдөд итгэл үзүүлдэг. Харин тэр итгэлийг нь даахгүй байх явдал элбэг тохиолддог. Энэ нэг асуудал. Өөр нэг асуудал бол нэг савнаас өөр өөр сонирхол бүхий олон бүлэглэлүүд али болохоор хүртэхийг хичээдэг. Тухайлбал, эмэгтэйчүүд, хүүхдүүд, ядуучууд, тахир дутуу хүмүүс, үндэсний цөөнх, цаашилбал үндэсний үйлдвэрлэгчид, экспортлогчид, хүнсчид, ногоочид гэх мэт олон чиглэлийн ашиг сонирхол нэгтэй хүмүүс нэгдэж, нэгдсэн нэг тогооноос илүү ихийг хүртэхийг хичээнэ. Тогоо дүүрэн байсан ч энэ бүлгүүдийн хүслийг гүйцэлдүүлэхэд хүрэлцэхгүй. Тиймээс ч төсвийн алдагдал, төсвийн хямрал, төсвийн өсөлт гэх мэт ойлголтууд үүснэ.

Ийм хоёр учир шалтгааны улмаас төсвийг хяналттайгаар зарцуулах учиртай. Харин яаж хяналтад оруулах вэ?

Иж бүрэн байдал

Төсвийн мэдээлэл иж бүрэн, өөрөөр хэлбэл төрийн нэрээр түүний сав хөмрөгт орох , гарах мөнгө бүгдийг нь иж бүрэн бүртгэдэг байх учиртай. Харин төсвийн тогоонд оруулж бүртгэхгүйгээр зарах юм бол түүнд хяналт тавихад хүндрэл учирч болно. Үүнийг төсвийн гадуурх сан гэж нэрлэх нь бий. Тухайлбал, төсвөөс гадуур тусгай сан байгуулдаг. Түүнчлэн төсвийг хийхдээ ирээдүйд үүсэх нөхцөлтэй уялдуулан тодорхой бусаар зааж өгдөг. Жишээ нь дотоодын нийт бүтээгдэхүүний тодорхой хувь, зэсийн үнээс хамаарсан байдал зэргээр. Ингэж тодорхой бусаар зааж өгөх нь эргээд төсвийг хянахад хүнрэл учруулдаг. Мөн төсвийн бус бусад хуулиар тодорхой зарлага төр гаргаж байх үүрэг хүлээх явдал байдаг. Тухайлбал, хүүхдийн аж байдалд зориулж дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 2 хувийг зарж байх ёстой гэх мэт. Бас нэг хяналтыг сулруулдаг, иж бүрэн байдлыг алдагдуулдаг нөхцөл бол засгийн газар ямар нэгэн баталгаа гаргах, бусад хэлбэрээр үүрэг хүлээх явдал ба гэнэт тодорхой үүрэг хүлээх нөхцөл үүсвэл тэр нь төсөвт ихээхэн зардал болон хүндрэл учруулдаг.

Ил тод байдал

Ил тод байдал гэдэг нь үндсэндээ иргэд төсвийн талаар ойлгохуйц хэлбэрээр мэдээлэл авах боломжтой байхыг хэлдэг. Төсөвт хаанаас ямар хэмжээний мөнгө хэзээ орж ирэв, хэний шийдвэрээр хэрхэн зарцуулагдав гэсэн ил тод мэдээлэл байх ёстой. Ил тод байдал хангагдаагүй орчинд төсвийн мөнгийг хувийн сонирхолд нийцүүлэн зарцуулах нөхцөл бүрдэнэ. Тиймээс ч төрийн тогтолцоог ялзралаас аврах нэг чухал нөхцөл бол ил тод байдал. Үнэхээр ч аливаа нянг хамгийн сайн устгадаг эм бол нарны гэрэл гэдэг.

Монголд төсвийн мэдээллийн ил тод байдал тэр бүр байдаггүй. Сүүлийн жилүүдэд энд тэнд гол төлөв бүрэн бус мэдээлэл гарч байдаг. Гол төлөв улс төрийн эсвэл албан тушаал булаацалдсаны үр дүнд төсвийн талаарх зарим ноцтой мэдээлэл хэвлэл мэдээллийн хуудаснаа хүрдэг. Харин төсөв захирагчид өөрсдийн санаачлагаар мэдээллийг нээлттэй болгох явдал тун цөөн. Тухайлбал, улсын төсвийн төсөл гээчийгЗасгийн газар УИХ-аар хэлэлцүүлэн батлуулахаар жил бүрийн 10 дугаар сарын 1-ний дотор өргөн баридаг. Харин иргэдэд 11 сарын дундуур л вэб хуудсаар дамжуулан хүргэдэг. Энэ үед нь УИХ аль хэдийнээ төслийг хэлэлцээд, гол зарчмын шинжтэй хийх өөрчлөлтүүдээ үндсэндээ тохирчихсон байдаг. Ийм нөхцөлд иргэд ирэх жилийн төсөвт дүн шинжилгээ хийж, өөрсдийн хүссэн зүйлсийг тусгуулах нөхцөл, боломж үндсэндээ байхгүй юм.

АНУ-ын гадаад өр , түүний түүх.

Вакцин тариулах уу , тариулахгүй юу ?

Ази - Номхон далайн бүс нутаг.

2012 оны дэлхийн аялал жуулчлалын салбарын статистик, трендүүд.

Аль улс орон ном их уншдаг вэ?